UIT DAGBLAD TROUW VAN 19 OKTOBER 2021
Gemeenten die al jaren moeten bezuinigen wegens geldproblemen, dreigen er in de toekomst financieel nog verder op achteruit te gaan. Dat komt door plannen om gemeentegelden anders te verdelen.
Judith Harmsen19 oktober 2021, 22:06
Toen burgemeester Cora-Yfke Sikkema van het Oost-Groningse Oldambt (met als bekendste plaats Winschoten) in februari hoorde dat haar gemeente vanaf 2023 jaarlijks 4 miljoen euro minder zou krijgen van het Rijk, gaf ze de moed bijna op. De gemeente hád al jarenlang bezuinigd om de hoge kosten van de hulp voor ouderen en de jeugd te kunnen blijven betalen. Moesten ze dan wéér het mes zetten in de groenvoorziening of het onderhoud van de bruggen? “We hebben altijd gezegd: we willen zelf de problemen oplossen”, verzucht ze. “Maar op dat moment dacht ik: als dit doorgaat moeten we de sleutel inleveren bij de provincie. Dit is te veel.”
Dat doemscenario voor de gemeente Oldambt heeft alles te maken met een voorgenomen herverdeling van het gemeentefonds. Uit die rijkssubsidiepot, ongeveer 30 miljard euro, ontvangen de 347 Nederlandse gemeenten het overgrote deel van hun inkomsten. Via een ingewikkelde verdeelsleutel wordt het geld over de verschillende plaatsen verdeeld. De huidige verdeelsleutel stamt nog grotendeels uit 1997, toen gemeenten over het algemeen nog een stuk kleiner waren en bovendien een stuk minder taken hadden. Daarom werkt het ministerie van binnenlandse zaken al enige tijd aan een nieuwe manier om het geld te verdelen.
Sommige gemeenten gaan er ‘onverklaarbaar veel’ op achteruit
Dat blijkt in de praktijk lastig. Niet alleen getroffen gemeenten roeren zich, ook de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) is ontevreden over het plan dat er ligt. In een advies dat dinsdagavond openbaar werd, laat de Raad zich kritisch uit over de gemaakte keuzes. Volgens de overheidsadviseurs leiden die ertoe dat met name een aantal kleine gemeenten dat toch al relatief veel zorg en ondersteuning moet leveren, bijvoorbeeld vanwege een vergrijzende bevolking, er financieel ‘onverklaarbaar veel’ op achteruit gaat.
Het gaat dan om gemeenten zoals Oldambt. De nieuwste versie van het herverdelingsplan ziet er weliswaar voor die gemeente rooskleuriger uit dan het eerste concept, maar het lijkt erop dat Oldambt er vanaf 2023 nog altijd een miljoen per jaar op achteruit gaat. Dat komt neer op zo’n 26 euro per inwoner, per jaar.
Ook enkele buurgemeenten van Oldambt zullen het met minder geld moeten doen. Terwijl, zo zegt burgemeester Sikkema, de regio Oost-Groningen al kwetsbaar is. “Dat komt door de vergrijzing, en door armoede die hier soms van generatie op generatie wordt doorgegeven. Mensen zijn hier bovendien relatief lager opgeleid, en leven vaker ongezond. Daardoor hebben wij naar verhouding veel mensen die zorg nodig hebben.”
De ‘centrumfunctie’ als spil
Ook de ROB vindt dus dat sommige gemeenten wel erg slecht uit de nieuwe berekening komen. Volgens de Raad komt dat onder meer doordat bij de verdeling van het geld te veel nadruk is gelegd op de zogenoemde ‘centrumfunctie’.
De onderzoekers die het model bedachten, zijn ervan uitgegaan dat de grootste gemeente in de regio, de zogenoemde ‘centrumgemeente’, extra veel geld kwijt is aan jeugdzorg, zorg voor ouderen en inkomensondersteuning, zo legt de plaatsvervangend secretaris van de ROB, Gerber van Nijendaal, dat standpunt uit. “De gedachte daarachter is dat zich daar vaak een stapeling van sociale problemen voordoet. Dat is op zich juist, maar er zijn ook kleinere gemeenten zónder centrumfunctie die dezelfde problemen zien.” Zoals Oldambt.
Ook is volgens de ROB vrijwel alleen maar gekeken naar de uitgaven van de gemeenten, en niet naar de noodzakelijke kosten. Een belangrijk verschil. Een gemeente die in 2017, het jaar dat als uitgangspunt werd genomen, krap bij kas zat en daarom zo min mogelijk uitgaf, heeft daar nu dus nadeel van. Het gevaar is dat daardoor juist zij die veel geld hadden nu nog meer krijgen, constateert Van Nijendaal.
Geen toezeggingen
De ROB noemt het verdelingsplan ‘beter dan het huidige’, maar ‘nog niet goed genoeg’. In Oldambt hoopt Sikkema vooral dat het Rijk meer geld zal uittrekken voor álle gemeenten. “Ik pleit ervoor dat de taart niet anders verdeeld moet worden, maar dat die groter moet worden”, zegt ze.
Of Sikkema haar zin krijgt, is aan het nieuw te vormen kabinet. Het demissionair kabinet beloofde voor 2022 al extra geld voor de jeugdzorg, maar wilde voor de daaropvolgende jaren geen toezeggingen doen.
